Teofil Stanisław Nowosielski

---

Rodowód

Rodzina Nowosielskich, znana z herbu Ślepowron, wywodzi się z arystokratycznych kręgów, gdzie jej członkowie pełnili zaszczytne funkcje posłów i senatorów. Ich działalność dobroczynna i prospołeczna miała istotne znaczenie zarówno w I Rzeczypospolitej, jak i w Wielkim Księstwie Litewskim.

Od wieków rodzina ta identyfikowała się z naukami kościoła ewangelickiego, co zaowocowało wybudowaniem szeregu obiektów religijnych. Z dumą nosili tytuł hrabiowski, a ich historia sięga średniowiecza, kiedy to otrzymali również książęcy tytuł Kniazia.

W czasach porozbiorowych, Nowosielscy zostali brutalnie prześladowani z powodu swojej aktywności w organizowaniu narodowych powstań przeciwko represyjnym rządom Mikołaja I Pawłowicza. Ich zdecydowane uczestnictwo w walkach o wolność, obejmujących insurekcję kościuszkowską, powstanie listopadowe oraz Wiosnę Ludów, miało tragiczne konsekwencje. W wyniku represji, wiele majątków rodziny zostało skonfiskowanych, co w rezultacie zmusiło ich do emigracji.

Członkowie rodu Nowosielskich, szukając schronienia, opuścili Polskę, kierując się najpierw do Tbilisi w latach 1845-1853, a później do Imperium Osmańskiego w okresie 1853-1885. H.E. Teodor Nowosielski, urodzony w 1853 roku w Tbilisi, zmarł w 1938 roku w Chojnicach.

Na obczyźnie, od 21 lutego 1854 roku, Nowosielscy czynnie organizowali bitwy w regionach Kamczatki, a także w Piertopawłowsku oraz Odessie, uczestnicząc w Wojnie Krymskiej po stronie Anglii i Francji. Teodor, syn pułkownika i strzelca wyborowego Stanisława Nowosielskiego, przebywał na emigracji w Stambule aż do 1885 roku.

Patrylinearny system pokrewieństwa

Teofil Stanisław Nowosielski był nie tylko członkiem zamożnej rodziny, ale także osobą o bogatym dziedzictwie prawno-administracyjnym. Urodził się jako syn Franciszka Nowosielskiego, który żył w latach 1788-1854. Jego ojciec był rozpoznawalnym dziedzicem dóbr Gnatowice, które znajdują się w powiecie miechowskim, około 25 km na północny wschód od Nieborowa oraz Bolimowa.

Franciszek Nowosielski, dyplomowany absolwent warszawskiego Wydziału Prawa i Administracji, pełnił szereg istotnych funkcji, w tym Rejenta Gubernatury w Kaliszu, a także Rejenta przy Trybunale Cywilnym w latach 1836-1854. Dodatkowo, zarządzał kancelarią w Kaliszu. Jego żoną była Marianna Wiktoria Wilamowska, z którą zawarł związek małżeński 6 lutego 1812 roku w Radomsku.

Teofil Stanisław miał również bogate korzenie rodzinne. Był wnukiem Jana Nowosielskiego, który żył w latach 1746-1811. Jan był Ekonomem Wielkim z Bolimowa, a wcześniej mieszkał dziedzicznie w Nowosielcach na Podlasiu. Jego babka, Marianna Gardulińska, również wniosła znaczący wkład w historię rodziny. Teofil był jednym z sześciorga rodzeństwa pochodzącego od ojca Franciszka.

W kontekście rodziny, warto wspomnieć osobno o Feliksie Nowosielskim, który również zasługuje na uwagę w związku z historią rodziny Nowosielskich.

Życiorys

Teofil Stanisław Nowosielski rozpoczął kształcenie w zaciszu domowym, a w latach 1818–1824 kontynuował edukację, zdobywając wiedzę w zakresie nauk humanistycznych w szkole księży pijarów w Kaliszu. Następnie, w seminarium w Brzegu na Dolnym Śląsku, rozwijał swoje kompetencje. Od 1837 roku mieszkał w Warszawie, gdzie najpierw pełnił rolę aplikanta w ministerstwie Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu. W trakcie swojego życia odbył pięcioletnią podróż po Europie zachodniej, co wpłynęło na jego rozwój osobisty i zawodowy.

Biegle posługiwał się językami obcymi, w tym angielskim, niemieckim, francuskim oraz czeskim. Po powrocie do kraju, Teofil Nowosielski zajął się porządkowaniem działalności Wydziału Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, którym kierował przez wiele lat. W 1838 roku zainicjował powstanie pierwszej w Warszawie ochronki dla ubogich dzieci. Ochronki te przyjmowały dzieci w wieku od 3 do 7 lat, a ich celem była zapewnienie bezpłatnej opieki i wychowania dzieci rodziców pracujących, którzy jedynie pokrywali koszty dożywienia.

Pod jego nadzorem, a także po konsultacjach z przyjacielem Friedrichem Wilhelmem Fröbel, osiadłym w Dreźnie, wprowadzano najlepsze metody kształcenia oraz pomocy społecznej na ziemiach Kongresowego Królestwa Polskiego. Nowosielski przetłumaczył na język polski podręcznik autorstwa Jana Svobody, zatytułowany „Wykład praktyczny prowadzenia dzieci w ochronie”, który miał znaczący wpływ na rozwój wychowania przedszkolnego w Polsce. Po powrocie do Kongresowego Królestwa Polskiego, jako powiernik, założył w 1839 roku pierwszą ochronkę, a następnie zorganizował większą liczbę tego typu placówek.

Po odpowiednim przeszkoleniu kadry pedagogicznej, Teofil Nowosielski uruchomił 5 nowych ochron w najbiedniejszych częściach miasta, które obejmowały opieką aż 450 dzieci. W 1847 roku pojawiła się ochranka w Kaliszu, a w latach 1850–1860 powstały kolejne placówki w Płocku, Białej, Kielcach oraz Radomiu. Te działania miały kluczowe znaczenie dla fundamentów wychowania przedszkolnego na polskich ziemiach.

Teofil Nowosielski zmarł w Warszawie w 1888 roku, a jego miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Był mężem, lecz nie pozostawił po sobie dzieci.

Twórczość

Teofil Stanisław Nowosielski był niezwykle płodnym twórcą, zajmującym się pisarstwem, tłumaczeniami oraz wydawaniem różnych tomów literackich. Jego dorobek obejmuje dzieła zarówno wierszowane, jak i prozatorskie, skierowane głównie do dzieci. Wśród jego publikacji znajdują się:

• Chronologia książąt i królów polskich wierszem i prozą, 1868,
• Historia Polski dla dzieci treściwie napisana, 1882,
• Dzieje Polski w obrazkach wierszem i prozą dla dzieci, 1882,
• Ilustrowany abecadlnik historyczny dla dzieci polskich, 1862,
• Złota książeczka, czyli Zbiór ciekawych i nauczających powiastek Fryderyka Hoffmann, 1853,
• Dra Arnolda krótkie powiastki dla wprawy młodzieży w polskim i niemieckim języku, 1870,
• Paryż po zmierzchu, czyli Nocne życie paryzkie, tłumaczenie z języka angielskiego, 1881,
• Wykład praktyczny prowadzenia dzieci małych w ochronie, 1840,
• Gwiazdka dla dobrych dzieci, zbiór powiastek o charakterze moralno-religijnym, 1840,
• Krzyżyk dla dobrych dzieci, wierszyki i powiastki, 1841,
• Bajki i powiastki oryginalne i naśladowane dla dzieci, tom I 1842, tom II 1861,
• Świat dziecięcy, 1842/1843,
• Towarzysz dla pilnych dzieci, 1846,
• Lalka dobrze wychowana oraz Latarnia magiczna, tłumaczenie z języka francuskiego, 1850,
• Humoreski, 1841,
• Mali ludzie i ich świat, 1868,
• Podarek dla grzecznych dzieci, 1876,
• Mały żebrak, czyli Módl się i pracuj: powieść, 1854,
• Piosnki nie piosnki, Grzeszki parnsowe, 1843,
• Pokój dziecinny, 1877,
• Melon i dynia, 1842.

W powiastkach autorstwa Nowosielskiego kluczową rolę odgrywają postacie dzieci i dorosłych, które na wskazują na cenne wartości, takie jak: szacunek dla starszych, wiara w Boga, prawdomówność, posłuszeństwo oraz pracowitość. Nowosielski był również aktywny w zakresie tłumaczeń. Dokonał tzw. ‘wolnego przekładu’ dramatu F. Halama pt. „Kamoens” w 1845 roku. Jego przekłady obejmowały również pozycje z literatury niemieckiej, w tym:

• A. Wintera „Rodzinę poczciwego Petro, czyli związki przyjaźni pomiędzy dziećmi i zwierzętami”, 1851,
• E.J. Arnolda „Krótkie powiastki dla wprawy młodzieży w polskim i niemieckim języku do odczytywania”, 1852,
• F. Hoffmanna „Złotą kaczkę, czyli zbiór ciekawych nauczających powiastek”, 1853,
• T. Gurnpert „Mały żebrak, czyli: Módl się i pracuj”, 1854.

Do jego osiągnięć należy także przekład opowieści E. Foa „Mały Robinson paryski” z 1857 roku. W 1848 roku opracował zbiór pod nazwą „Wybór bajek i przypowieści oryginalnych i tłumaczonych, zebranych i wydanych z dawniejszych i obecnych pisarzy polskich”. Nowosielski przetłumaczył również dzieło pt. „Paris after donk” na „Paryż o zmierzchu, czyli nocne życie paryskie” w 1881 roku.

---

Oceń: Teofil Stanisław Nowosielski

---